ازبکستان که به تازگی وارد مرحله جدیدی از همکاری‌ با همسایه‌های خود شده، با افغانستان که به عنوان آخرین قطعه کمربند امنیتی اطراف مرزهای خود تعریف کرده، وارد تعاملات جدیدی شده است. از سویی دیگر تاشکند در تلاش است تا در کنار سایر قدرت‌های بزرگ جهانی و منطقه‌ای که در تلاش برای ایجاد ثبات در افغانستان هستند، خود را در جایگاه یک بازیگر مطرح عنوان کند.

ایران شرقی/

پس از به قدرت رسیدن «شوکت میرضیایف» در ازبکستان در اواخر سال 2016، رهبران این کشور توجه خود را تا حد زیادی معطوف به همسایه جنوبی خود یعنی افغانستان، کردند. به دنبال برگزاری مراسم تحلیف «میرزایف» رئیس‌جمهور ازبکستان در تاریخ 5 دسامبر، وی و همتای افغانستانی او، در سال گذشته 5 بار با یکدیگر دیدار کرده‌اند. قطعا مرز مشترک 137 کیلومتری بین 2 کشور و وضعیت آشفته و نابسامان افغانستان در گذشته و حال، موضوعات مهمی برای حلقه رهبری ازبکستان هستند و تاشکند تلاش‌های زیادی برای از بین بردن این تهدیدات انجام داده است. با این وجود، زمانی که «اشرف غنی» رئیس‌جمهور افغانستان 4 تا 6 دسامبر عازم ازبکستان شد، متوجه شد که این کشور آماده همکاری فعال در حوزه‌های اجتماعی، بشردوستانه، سیاسی و فرهنگی می‌باشد. 

در پایان این سفر، چند توافقنامه همکاری بین 2 کشور به امضا رسید. در این میان، پروژه‌های جدید مربوط به زیرساخت‌های ترانزیتی زمینی و شبکه‌های انتقال برق، جزو مهم‌ترین و بزرگترین طرح‌هایی هستند که به طور بالقوه امکان اجرایی شدن دارند. به خصوص پروژه مشترک احداث خط آهن «مزار شریف ـ هرات» به طول 730 کیلومتر که شمال افغانستان را به جنوب غربی این کشور متصل می‌نماید. این خط ریلی جدید، در واقع، ادامه جاده ریلی 75 کیلومتری «حیرتان (واقع در مرز ازبکستان) ـ مزار شریف» است که 7 سال پیش توسط ازبکستان ساخته و سرمایه آن نیز از سوی «بانک توسعه آسیایی» تأمین شد. علاوه بر این، ازبکستان چند پروژه جاده‌ای را نیز در شهر کابل، پایتخت افغانستان، احیا خواهد کرد. دومین خط انتقال برق از ازبکستان، «سرخان ـ پل خمری»، برق مورد نیاز «پل خمری» افغانستان را مستقیما و بدون عبور از کابل، از منطقه «سرخان دریا» ازبکستان تأمین می‌کند؛ خط انتقال برق قبلی از ازبکستان که در سال 2008 ساخته شده بود، از طریق «پل خمری» به کابل هم سرویس می‌داد.

ازبکستان از جمله تأمین کنندگان دائمی گندم، دارو، تجهیزات الکتریکی، مواد ساختمانی، کودهای معدنی، خودرو، آمبولانس، ماشین آلات کشاورزی و همچنین محصولات غذایی و صنعتی در بازار افغانستان بوده است و پس از سفر «غنی» به ازبکستان نیز قرار شده تا حجم این تبادلات افزایش پیدا کند. اما نکته مهم‌تر این است که قرار شده تا خاک هر کشور به عنوان یک کریدور جاده‌ای و ریلی در اختیار کشور دیگر باشد و بدین ترتیب زمینه دسترسی افغانستان و ازبکستان به بازارهای جهانی فراهم شود. در شرایطی که کالاهای ازبکستانی برای رسیدن به بندر چابهار ایران باید از افغانستان بگذرند، افغانستان نیز علاقمند است تا از طریق ازبکستان به روسیه، چین و سایر کشورهای شمالی خود دسترسی پیدا کند.

منطقه «سرخان دریا» ازبکستان و مرکز آن، «ترمذ»، به عنوان یک منطقه همکاری مرزی با افغانستان در حال مطرح شدن است. بدین ترتیب، اهمیت پل «حیرتان» که از رودخانه «آمودریا» گذشته و «ترمذ» را به افغانستان متصل می‌نماید، به تدریج رو به افزایش است. با توجه به آخرین توافقنامه‌های امضا شده بین 2 کشور، «ترمذ» تبدیل به قطب همکاری ازبکستان با افغانستان و سایر نقاط جهان خواهد شد. همچنین افغانستان برای تسهیل ورود و خروج مسافران، یک دفتر کنسولگری جدید در «ترمذ» افتتاح خواهد کرد. 3 نهاد تخصصی نیز برای آموزش زبان ازبکی، تربیت کارشناسان ریلی و ارائه خدمات بیمارستانی به بیماران افغان در منطقه «سرخان دریا» احداث شده است.
عامل مهم دیگری که ازبکستان و افغانستان را به یکدیگر پیوند می‌دهد، حضور یک جمعیت بزرگ ازبک تبار در شمال افغانستان می‌باشد. گرچه آمار دقیقی از تعداد این افراد وجود ندارد اما طبق تخمین‌ها، تعداد این افراد بین یک تا 7 میلیون نفر است. زبان ازبک سومین زبان رسمی افغانستان است ـ تنها کشور به غیر از ازبکستان که این زبان را در کشور خود به رسمیت می‌شناسد. «اشرف غنی» رئیس‌جمهور افغانستان، برای تأکید هر چه بیشتر بر ریشه‌ها، فرهنگ و تاریخ مشترک بین 2 کشور، در سخنرانی رسمی خود به مدت 2 دقیقه و نیم به زبان ازبکی صحبت کرد.

در سفر «اشرف غنی» به تاشکند، ازبکستان به عنوان کشوری نشان داده شد که، برخلاف نظر عامه در افغانستان، توانسته است در زمینه مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و بی‌ثباتی موفق عمل نماید. قرار است افغانستان تبدیل به یک بازار بزرگ‌تر برای کالاهای ازبکستانی شود ـ کالاهایی که تنها محدود به محصولات کشاورزی نبوده و کالاهای دارای ارزش افزوده را نیز شامل می‌شود. همچنین انتظار می‌رود که افغانستان تبدیل به یک کشور ترانزیتی بزرگ برای ازبکستان شود و راه همکاری‌های منطقه‌ای جدید را در آینده نزدیک هموار نماید. در همین حال، برای افغان‌ها ازبکستان یک شریک منطقه‌ای مهم در عرصه سیاسی و اقتصادی محسوب می‌شود که می‌تواند از طریق اجرای پروژه‌های زیرساختی پیچیده مهندسی و ارائه خدمات اجتماعی، به توسعه و بازسازی افغانستان کمک ‌نماید.

این مشارکت جدید بین ازبکستان و افغانستان، بدون شک، بخشی از تفکر استراتژیک بلند مدت 2 کشور می‌باشد. ازبکستان با همه کشورهای شوروی سابق در آسیای مرکزی مرز مشترک دارد و در گذشته نیز مناسبات به نسبت خوب و بدون تنش خود با آنها را حفظ کرده است. در شرایطی که ازبکستان به تازگی وارد مرحله جدیدی از همکاری‌های گسترش یافته با همسایگان منطقه‌ای خود شده است، افغانستان آخرین قطعه کمربند امنیتی بود که ازبک‌ها تلاش دارند آن را در اطراف مرزهای خود بکشند. به علاوه، ازبکستان با تبدیل شدن به یک شریک فعال، می‌تواند در کنار سایر قدرت‌های بزرگ جهانی و منطقه‌ای که در تلاش برای ایجاد ثبات در افغانستان هستند، خود را در جایگاه یک بازیگر و بانی صلح مهم در این کشور مطرح نماید. 
انتهای مطلب/